Diyelim ki son zamanlarda daha sağlıklı beslenmeye başladın ve aynı dönemde her gün çörek otu yemeye başladın. Ve kendini çok daha iyi hissediyorsun… Mucize mi post hoc yanılgısı mı?
Post Hoc Yanılgısı: Elme Yedim Karnım Ağrıdı Demek ki Elma Benim Karnımı Ağrıtıyor!
FoodNerd Serisine Hoş Geldiniz!
Bu serinin ilk konusu internetteki sözde bilim iddialarında sıklıkla karlılaştığım post hoc yanılgısı.
İnternette şu iddiaları sıkça görüyorsunuzdur (yalnız olamam:)
👉 “Bu takviyeyi almaya başladım, cildim parladı.”
👉 “Her sabah sirke içiyorum, bir haftada 3 kilo verdim.”
👉 “Her gün çörek otu yiyorum, çok iyi hissediyorum.”
Bu iddiaların çoğunun arkasında, çok farkında olunmayan ama oldukça yaygın bir düşünce hatası yatıyor:
Post hoc, ergo propter hoc. Kısaca Post hoc yanılgısı diyelim.
Türkçesiyle: “Bundan sonra olduysa, demek ki bundan dolayı oldu.”
Yani bir olay diğerinden önce gerçekleştiyse, bu ikisi arasında doğrudan bir neden-sonuç ilişkisi olduğunu varsaymak.
Ancak bu doğru olmayabilir. Çünkü korelasyon, her zaman nedensellik demek değildir.
Hemen açıklıyorum:
Korelasyon, iki olayın aynı anda veya art arda meydana gelmesidir. Örneğin:
Yazın dondurma satışları artar, güneş yanığı vakaları da. Bu iki durum korelasyon gösterir. Peki dondurma satışlarındaki artış güneş yanığına neden oldu diyebilir miyiz?
İki olayın birlikte gerçekleşmesi, birinin diğerine neden olduğu anlamına gelmez. Buna “nedensellik” diyoruz.
Korelasyon bir ilişki kurar ama bu ilişki, neden-sonuç ilişkisi olmayabilir. Belki ikisi de üçüncü bir faktörden etkilenmiştir ( yaz mevsimi gibi 🙂
İşte tam burada, “korelasyon nedensellik değildir” ifadesi devreye giriyor.
Bu cümle, bilimsel düşünme becerilerinin temel taşlarından biri. (Food nerd 101! 😊)
Günlük Hayattan Bir Örnek
Diyelim ki bir süredir yaşam tarzını değiştirdin.
Daha dengeli besleniyorsun, yürüyüşe başladın, daha çok su içiyorsun.
Aynı zamanda her gün çörek otu tüketmeye başladın.
Ve bu dönemde kendini çok daha iyi hissediyorsun.
Sonra da şöyle düşünüyorsun:
“Çörek otu yemeye başladım → Kendimi iyi hissetmeye başladım → Demek ki çörek otu bana çok iyi geldi!”
Olabilir mi? Elbette. Ama yalnızca çörek otu mu bu değişimin kaynağı? Büyük ihtimalle değil.
Bu dönemde birden fazla sağlıklı alışkanlığı aynı anda devreye soktun. Belki daha iyi uyuyorsun, belki yeterince protein almaya başladın, stresin azaldı, daha düzenli hareket ediyorsun…
Yani aslında “kendini iyi hissetmenin” arkasında tek bir neden değil, birçok sağlıklı davranışın birleşik etkisi olabilir. Ama biz genelde en dikkat çekeni seçip ona tüm başarıyı atfetmeye meyilliyiz. Bu da bizi post hoc yanılgısına götürüyor.
⚠️ Bu Yanılgının Riskleri Neler?
Abartılı anlamlar yüklemek:
“Her derdime deva buymuş!” demek, sağlıklı yaşam alışkanlıklarını es geçmek, büyük resmi bütüncül sağlık anlayışını kaçırmak.
Aşırıya kaçmak:
“O zaman daha fazla yiyeyim, kapsülünü de alayım, yağını içeyim!” gibi yaklaşımlar, gereksiz takviyeler… Bu tip yaklaşımlar ne yazık ki bazen zehirlenmeye kadar varan sağlık sorunlarına yol açabiliyor.
Gerçek şu:
Genellikle tek bir besini eklemek ya da çıkarmak bu kadar büyük değişiklik yaratmaz.
Asıl etkili olan şey, alışkanlıklarımızdır. Örüntüdür. Her gün düzenli olarak ne yaptığımızdır?
👣 Sonuç: Mucizelere Değil, Alışkanlıklarınıza Güvenin
Vücudunuzu dinlemek harika. Ancak onu yanıltıcı bilgilerle yönlendirmek yerine, doğru araçlarla desteklemek çok daha sağlıklı.
Foodnerd olmak; öğrenmeye açık olmak, eleştirel bakmak ve kendi bedeninizin uzmanı haline gelmek demek.
Çünkü güçlü bir sağlık okuryazarlığı = güçlü alışkanlıklar = sürdürülebilir bir iyi yaşam.
FoodNerd Serisi
Bu seride, danışmanlık modelimin özellikle “Öğren” ve “Güçlen” adımlarını temel alarak sağlık okuryazarlığınızı artırmayı, bilim temelli bilgileri gündelik hayatla buluşturmayı hedefliyorum.
Foodnerd serisinde,
🧠 Sağlık okuryazarlığını güçlendirecek,
📚 Diyet kültürünün yarattığı kafa karışıklığını sadeleştirecek,
🔬 Bilim temelli ama gündelik dile uyarlanmış içerikler sunacağım.
Korkutmadan, mitlere düşmeden, suçluluk değil farkındalık yaratarak…
Beslenme dünyası, ne yazık ki yanlış yönlendirmelere, mitlere ve “şuna çok iyi geldi!” gibi iddialarla dolu. İşte bu seride tam da bu karmaşayı gidermek ve “mucizelere değil, alışkanlıklarınıza güvenin” demek için buradayım.
📍 Danışmanlık Yaklaşımımı Keşfetmek İster Misiniz?
Benimle birebir çalışmak, alışkanlık temelli danışmanlık yaklaşımımı ve 6 adımlı modelimi tanımak isterseniz buraya tıklayın.
İlk adım her zaman “farkına varmak” ile başlar. Ardından öğrenir, güçlenir, beslenir ve sürdürürüz.
Foodnerd serisinin devamı çok yakında!
Birlikte düşünmek, öğrenmek ve güçlenmek üzere 💛
15 dakikalık ücretsiz ön görüşme ile sağlıklı ve sürdürülebilir bir yaşam için ilk adımı atın!
Randevu Oluştur
Ücretsiz ön görüşme ve hizmetlerim hakkında bilgi almak için formu doldurun. Size en kısa sürede döneceğiz.
Damla Ceyhan
Merhaba, ben Damla. Birey, toplum ve gezegen sağlığı için sürdürülebilir beslenme danışmalığı sunan bir diyetisyenim. Bireylere ve topluluklara sağlıklı ve sürdürülebilir beslenme alışkanlıkları kazanmalarında rehberlik ediyor, bireysel danışmanlık, eğitimler ve atölyeler veriyorum.
