Beslenme, yalnızca bireysel bir tercih değil; etik, sosyal ve çevresel boyutları olan bir eylemdir. Ne yediğimiz, sadece kendi sağlığımızı değil, içinde yaşadığımız toplumu ve gezegenimizi de doğrudan etkiler. İşte, Beslenme ile İlişkili 5 Küresel Sorun.
Yemek yemek etik bir eylemdir!
Beslenme ile İlişkili 5 Küresel Sorun üzerine sorulması gereken sorular:
- Herkes adil biçimde yeterli ve sağlıklı gıdaya ulaşabiliyor mu?
- Gıda dağıtımında eşitlikçi miyiz? Kapsayıcı mıyız?
- Gıda sistemlerimiz iklim krizine, göçlere, pandemilere yeterince dayanıklı mı?
- Hangi gıdaların üretimi ve tüketimi teşvik ediliyor? Bu gıdalar insan ve gezegen sağlığı için faydalı gıdalar mı?
- Hayatta kalabilmek adına ürettiğimiz, tükettiğimiz besinler gezegen sağlığını nasıl etkiliyor?
- Gıda sisteminin aktörleri kimler, dünyanın beslenmesinden kim sorumlu?
Tüm bu sorular ve daha fazlası üzerinde fazlaca düşündüğüm, cevabı üzerine için kafa yorduğum konular. Çünkü beslenme, yalnızca bireysel bir tercih değil; etik, sosyal ve çevresel boyutları olan etik bir eylemdir. Ne yediğimiz, sadece kendi sağlığımızı değil, içinde yaşadığımız toplumu ve gezegenimizi de doğrudan etkiler. İşte bu yüzden bir diyetisyen olarak, sürdürülebilir beslenme pratiklerini teşvik etmenin ve herkes için sağlıklı, güvenli, besleyici, yeterli gıdaya erişimin bir hak olduğunu savunmanın önemine inanıyorum.
Sağlıklı, Güvenli ve Besleyici Gıdaya Erişim Temel Bir İnsan Hakkıdır!
Öncelikle sağlıklı gıdaya erişmenin temel bir insan hakkı olduğu bilgisi ile başlayalım.
İnsan hakları, herkesin yalnızca insan olmaları nedeniyle doğuştan sahip olduğu temel hak ve özgürlüklerdir. Bu haklar evrenseldir, devredilemez ve vazgeçilemez. İnsan hakları, bireyin onurlu bir yaşam sürmesini sağlamayı amaçlar ve eşitlik, özgürlük, adalet gibi temel ilkeler üzerine kuruludur.
1948 yılında kabul edilen Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, insan haklarının en temel belgesidir ve tüm bireylerin din, dil, ırk, cinsiyet, ulus veya herhangi bir ayrım gözetmeksizin eşit haklara sahip olduğunu vurgular. İnsan hakları; medeni ve siyasi haklar (yaşama hakkı, düşünce ve ifade özgürlüğü, seçme ve seçilme hakkı), ekonomik, sosyal ve kültürel haklar (eğitim hakkı, sağlık hakkı, çalışma hakkı) ve dayanışma hakları (çevre hakkı, kalkınma hakkı) gibi farklı kategorilere ayrılır.
Bütün haklar birbiriyle bağlantılıdır, bölünemez ve birbirini tamamlar. Sağlıklı gıdaya erişim hakkı da bu çerçevede ele alınmalı ve herkesin yeterli, güvenli ve besleyici gıdaya ulaşımının bir insan hakkı olduğu kabul edilmelidir.
Beslenme ve Gıdaya Erişim Hakkı İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 25. maddesinde yer alır.
Madde 25 – 1. fıkra:
“Herkesin, kendisinin ve ailesinin sağlık ve refahı için yeterli bir yaşam standardına hakkı vardır. Bu hak, beslenme, giyim, konut ve tıbbi bakım ile gerekli sosyal hizmetleri kapsar.”
Beslenme hakkı, sadece yeterli miktarda gıdaya erişimi değil, aynı zamanda kültürel olarak uygun, besleyici ve güvenli gıdaya ulaşımı da kapsar. Bu hak, gıdanın enerji ve besin öğeleri açısından yeterli olmasını, toksik ve zararlı maddeler içermemesini ve kaliteli olmasını gerektirir. Yani, sadece doymak değil, sağlıklı ve sürdürülebilir bir şekilde beslenmek de temel bir insan hakkıdır.
Birleşmiş Milletler’in Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları arasında açlığı sona erdirmek ve herkes için sağlıklı beslenmeyi güvence altına almak önemli bir hedef olarak belirlenmiştir.
Ancak ne yazık ki, dünyada milyonlarca insan hala bu haktan mahrum.
Neden Birey, Toplum ve Gezegen Sağlığı için Çalışıyorum?
Dünyanın karşı karşıya olduğu en büyük sorunlar – iklim değişikliği, göç, savaşlar, eşitsizlik, yoksulluk, su ve gıda güvencesizliği ile işsizlik – birbirleriyle derin bir şekilde bağlantılı. Bu sorunların temelinde, kaynaklara erişim ve sürdürülebilirlik gibi ortak temalar yatmaktadır. Bu sorunlar beslenme ile ilişkili 5 küresel sorun ile doğrudan ilintili.
İklim değişikliğinin tarım üzerindeki etkileri, gıda güvencesizliği ve yoksulluk gibi sorunlar doğrudan etkisini gösteriyor. Yani, gezegenimizin yaşamsal sistemlerindeki dengesizlikler, insanların sofralarına ulaşan gıdanın miktarını ve kalitesini belirliyor.
Malnutrisyon olarak tanımladığımız kötü beslenme sorunları (yetersiz beslenme, besin öğesi yetersizlikleri, obezite ve beslenme ile ilişkili kronik hastalıklar) çevre, sağlık ve ekonomik sorunlar ile iç içe ve tüm dünyayı etkiliyor.
Beslenme ile İlişkili 5 Küresel Sorun
1. Gıda Güvencesizliği ve Açlık
Dünya genelinde milyonlarca insan açlıkla mücadele ediyor. 2023 yılı itibarıyla yaklaşık 735 milyon insan yetersiz beslenme sorunu yaşıyor. İklim krizi, savaşlar ve ekonomik krizler, gıdaya erişimi daha da zorlaştırıyor.
2. Gıda İsrafı ve Adil Olmayan Paylaşım
Üretilen gıdanın üçte biri, yani yaklaşık 1.3 milyar ton yenilebilir gıda, çöpe gidiyor. Eğer bu kaybolan gıdanın yalnızca dörtte biri kurtarılabilseydi, 870 milyon aç insan beslenebilir ve açlıkla mücadelede önemli bir fark yaratılabilirdi.
Gıda israfı, sadece açlığı artırmakla kalmıyor; aynı zamanda su kaynaklarının tükenmesine, karbon emisyonlarının yükselmesine ve doğal ekosistemlerin zarar görmesine neden oluyor.
3. Malnutrisyon ve Eşitsizlik
Dünya, aynı anda açlık, vitamin-mineral eksiklikleri ve obezite ile mücadele ediyor.
•Her 3 yetişkinden biri obez ya da sağlığını tehdit edecek şekilde fazla kilolu.
•Her 9 kişiden biri aç veya yetersiz besleniyor.
•2 milyar insan, sağlıklı bir yaşam için gerekli olan demir, çinko, iyot, A vitamini gibi besin öğelerini yeterince alamıyor.
• Sağlıksız beslenmeye bağlı hastalıklar, ölüm nedenleri arasında ilk sıralarda yer alıyor.
4. Gıdaya Erişimde Eşitsizlik
Sağlıklı gıda, herkes için ekonomik ve fiziksel olarak erişilebilir değil.
•Ultra işlenmiş gıdaların tüketimi hızla artarken, sağlıklı ve sürdürülebilir beslenmeye erişim birçok toplum için kısıtlı hale geliyor.
• Mevcut gıda sistemleri, insanların sağlıklı gıda seçimleri yapmasına imkan vermiyor.
• Günümüzde insanların büyük çoğunluğu ya sağlıklı gıdaya erişemiyor ya da bunu ekonomik olarak karşılayamıyor.
5. İklim Değişikliği ve Gıda Üretimi
Tarım ve hayvancılık sektörü, sera gazı emisyonlarının önemli bir kaynağı. Aynı zamanda, kuraklık, aşırı hava olayları ve su kıtlığı, gıda üretimini giderek daha fazla tehdit ediyor.
• Ormansızlaşma, biyoçeşitliliğin azalması ve toprak verimliliğinin düşmesi, gıda sistemleri için büyük bir risk oluşturuyor.
Türkiye'deki Beslenme Durumu
Global Nutrition Report verilerine göre, Türkiye’de hem aşırı beslenme hem de yetersiz beslenme sorunları gözlemleniyor. 15-49 yaş arasındaki kadınlarda anemi ve obezite iki önemli beslenme sorunumuz. Obezite oranları artarken, özellikle düşük gelir gruplarında mikro-besin öğeleri (yani demir, B12, D vitamini gibi) eksiklikleri yaygın.
Yetişkin (18 yaş ve üzeri) kadınların %42,9’u ve yetişkin erkeklerin %27,9’u obezite ile yaşamaktadır. Aynı zamanda diyabetin yetişkin kadınların %16,6’sını ve yetişkin erkeklerin %15,9’unu etkilediği tahmin edilmektedir.
Sağlıklı gıdaya erişim konusunda da bölgesel farklılıklar dikkat çekiyor. Gıda israfı, tarımsal üretimin sürdürülebilirliği ve ultra işlenmiş gıdaların tüketimi gibi konular, ülkemizde çözülmesi gereken kritik meseleler arasında
1. Yemek yemek, sadece bir ihtiyaç değil; etik, sosyal ve çevresel boyutları olan bir eylemdir! 2. Sağlıklı, güvenli ve besleyici gıdaya erişim temel bir insan hakkıdır! 3. Dünya, aynı anda açlık, obezite ve besin eşitsizliğiyle mücadele ediyor.
Çözüm: İnsanlığı, Toplumu ve Gezegeni Beslemek!
Sağlıklı bireyler güçlü toplumları oluşturur, güçlü toplumlar ise gezegenin sürdürülebilirliğini destekler. Birey, toplum ve gezegen sağlığını bir bütün olarak ele almak, hem bugünümüzü hem de geleceğimizi korumak için kritik bir gerekliliktir.
Beslenme ile ilişkili 5 küresel sorunu aşmak için bireysel, toplumsal ve küresel düzeyde adımlar atmamız gerekiyor:
Bireysel olarak: Sürdürülebilir beslenme alışkanlıkları edinmek, besin çeşitliliğini artırmak, gıda israfını azaltmak.
Toplumsal olarak: Sağlıklı beslenme okuryazarlığını artırmak, gıda adaletini savunmak, yerel ve etik gıda üretimini desteklemek.
Gezegen için: Bitkisel bazlı beslenmeye yönelmek, gıda sistemlerindeki dönüşüme katkı sağlamak, gezegen dostu tüketim alışkanlıkları geliştirmek.
Benim için beslenme, sadece bireyin sağlığını korumak değil, aynı zamanda toplumsal adaleti ve ekolojik sürdürülebilirliği gözeten bir yaklaşımın parçası olmalı. Beslenme alışkanlıklarımızın hem kişisel hem de küresel ölçekte dönüştürücü gücü olduğuna inanıyorum.
Bu yüzden, ‘Farkına var, Öğren, Güçlen, Beslen, Besle ve Sürdür’ modelim ile, insanları bilinçlendirmek ve daha sağlıklı, sürdürülebilir bir gıda sistemine katkıda bulunmak için çalışıyorum. Bireysel olarak attığımız küçük adımların, büyük değişimlerin temelini oluşturduğunu biliyorum. Sağlıklı bir gelecek için birlikte hareket etmenin tam zamanı!
Referanslar ve İleri Okuma
•Ceyhan, D. İ. Yemek yemenin etiği ne olmalı? Fikir Turu. Erişim: https://fikirturu.com/toplum/yemek-yemenin-etigi-ne-olmali/
•FAO, IFAD, UNICEF, WFP & WHO. (2023). The State of Food Security and Nutrition in the World 2023: Urbanization, agrifood systems transformation and healthy diets across the rural–urban continuum. FAO. https://www.fao.org/3/cc3017en/cc3017en.pdf
•Global Nutrition Report. (2023). Türkiye Nutrition Profile. https://globalnutritionreport.org/resources/nutrition-profiles/asia/western-asia/t%C3%BCrkiye/
•WHO. (2021). Healthy diet. World Health Organization. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/healthy-diet
•Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR). About the Right to Food and Human Rights. Erişim: https://www.ohchr.org/en/special-procedures/sr-food/about-right-food-and-human-rights
•Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). Right to Food. Erişim: https://www.fao.org/right-to-food/en
•Birleşmiş Milletler (1948). İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi. Erişim: https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights
15 dakikalık ücretsiz ön görüşme ile sağlıklı ve sürdürülebilir bir yaşam için ilk adımı atın!
Randevu Oluştur
Ücretsiz ön görüşme ve hizmetlerim hakkında bilgi almak için formu doldurun. Size en kısa sürede döneceğiz.
Damla Ceyhan
Merhaba, ben Damla. Birey, toplum ve gezegen sağlığı için sürdürülebilir beslenme danışmalığı sunan bir diyetisyenim. Bireylere ve topluluklara sağlıklı ve sürdürülebilir beslenme alışkanlıkları kazanmalarında rehberlik ediyor, bireysel danışmanlık, eğitimler ve atölyeler veriyorum.
Yorumlar
adamgordon
Thanks for this great post!
miaqueen
Thanks for sharing 🙂