Her yıl 4 Mart’ta kutlanan Dünya Obezite Günü’nün 2025 temalarından biri de tam olarak buna odaklanıyor: “Sistemleri Değiştir, Sağlıklı Yaşamları Destekle!” Obezite, bireysel tercihlerden çok daha büyük bir sistemin sonucudur.
Obezite, genellikle bireysel irade eksikliği ve sağlıksız seçimlerin sonucu olarak görülse de, gerçekte çok daha karmaşık ve çok boyutlu bir sağlık sorunudur. Her yıl 4 Mart’ta kutlanan Dünya Obezite Günü’nün 2025 temalarından biri de tam olarak buna odaklanıyor: “Sistemleri Değiştir, Sağlıklı Yaşamları Destekle!” Obezite, bireysel tercihlerden çok daha büyük bir sistemin sonucudur. Gıda endüstrisi, ekonomik eşitsizlikler, şehir planlaması, sağlık hizmetlerine erişim ve kültürel normlar gibi pek çok faktör, obezitenin ortaya çıkmasında ve sürdürülmesinde önemli bir rol oynamaktadır.
Obezite Nedir?
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre obezite, vücutta sağlığa zarar verebilecek şekilde aşırı yağ birikmesi olarak tanımlanır. Genellikle Vücut Kitle İndeksi (VKİ) ile ölçülse de bel-boy oranı ve diğer metabolik göstergelerle birlikte değerlendirilmesi daha doğru olur.
Doğru Bilinen Yanlışlar
🔴 Yanlış: Obezite, sadece irade eksikliğinden kaynaklanır.
✅ Gerçek: Obezite, biyolojik, genetik, çevresel ve sosyoekonomik faktörlerin bir araya gelmesiyle oluşan bir hastalıktır. Yani bireysel bir başarı veya başarısızlık olarak görülmemelidir.
🔴 Yanlış: “Az ye, çok hareket et” demek obeziteyi çözebilir.
✅ Gerçek: Egzersiz ve beslenme elbette sağlık için önemlidir, ancak tek başına obeziteyi çözemez. Çünkü hormonal düzenlemeler, stres, uyku düzensizlikleri, ultra-işlenmiş gıdalara erişim gibi pek çok etken devreye girer.
🔴 Yanlış: Obezite sadece kilo ile ilgilidir.
✅ Gerçek: Obezite yüksek kilo ile tanımlansa da asıl hedef genel sağlığı iyileştirmek olmalıdır. Daha yüksek VKİ’ye sahip bireyler bile sağlıklı beslenme ve hareketlilik ile iyi bir metabolik sağlığa sahip olabilir.
Obezitenin Getirdiği Riskler
Obezite, sadece fazla kilolu olmakla sınırlı bir durum değil. Aynı zamanda:
Tip 2 diyabet,
Kardiyovasküler hastalıklar,
Bazı kanser türleri,
Covid-19 komplikasyonları,
Ruh sağlığı sorunları (anksiyete, depresyon) gibi birçok rahatsızlıkla ilişkili.
Obezite ve Sistemsel Boyutları
Gıda Endüstrisi ve Reklamlar
Günümüzde, ucuz, işlenmiş ve yüksek kalorili gıdalar her yerde erişilebilirken, sağlıklı ve besleyici gıdalara ulaşmak ekonomik olarak daha zorlayıcı olabiliyor. Fast-food zincirleri ve ultra işlenmiş gıda üreticileri, agresif pazarlama stratejileriyle bireyleri sağlıksız seçimlere yönlendiriyor. Bu durum, özellikle düşük gelirli bireyler için daha belirgin hale geliyor.
Ekonomik Eşitsizlik ve Gıda Çölleri
Düşük gelirli bölgelerde “gıda çölleri” (sağlıklı gıdalara erişimin kısıtlı olduğu bölgeler) sıkça görülüyor. Gelir seviyesi düşük bireyler için sağlıklı gıdaya erişim, zaman ve maliyet açısından büyük bir zorluk oluşturuyor. Bu, obeziteyi besleyen faktörlerden biri olarak karşımıza çıkıyor.
Şehir Planlaması ve Fiziksel Aktivite
Hareketli yaşam tarzını desteklemek için şehirlerin yaya dostu olması, yeşil alanların bulunması ve güvenli mahallelerin oluşturulması gerekir. Ancak, uygun fiziksel aktivite alanlarının olmaması, sedanter yaşamı kaçınılmaz kılabiliyor.
Sağlık Hizmetlerine Erişim
Obezite yönetimi için gereken sağlık hizmetleri çoğu zaman her birey için erişilebilir olmuyor. Kilo verme süreçlerinde bireyler, psikolojik ve tıbbi desteğe ihtiyaç duyuyorlar, fakat bu hizmetlere ulaşmak her zaman mümkün olmuyor. Obezite tedavisinin yeterince desteklenmediği durumlar, sorunun derinleşmesine yol açıyor.
Ayrımcılık ve Stigma
Obezite ile yaşayan bireyler, sağlık hizmetlerinden sosyal yaşamlarına kadar pek çok alanda ayrımcılığa ve damgalamaya maruz kalıyor. Araştırmalar gösteriyor ki:
📌 Obez bireylerin sadece %26’sı, sağlık profesyonellerinden saygılı bir yaklaşım gördüğünü belirtiyor.
📌 %42’si doktorlarıyla obezite hakkında konuşmaktan çekiniyor.
📌 Medyada ve iş hayatında obez bireylere yönelik ayrımcılıklar, fiziksel ve ruhsal sağlıklarını olumsuz etkiliyor.
Bireyleri suçlamak çözüm getirmiyor; aksine sağlık sistemine erişimi daha da zorlaştırıyor. Ağırlık damgalaması sadece bireyleri değil, toplumun genel sağlığını da tehdit eden bir sorun.
Obezite, yalnızca bedensel sağlık üzerinde değil, bireylerin sosyal ve psikolojik durumlarında da büyük etkilere yol açmaktadır. Toplumda yaygın olarak kabul gören “kendi hatası” anlayışı, obez bireylerin iş hayatında, sağlık hizmetlerinde ve hatta sosyal ilişkilerinde dışlanmalarına neden olabiliyor.
İş Hayatında Ayrımcılık
Obez bireyler, işe alım ve terfi süreçlerinde sıklıkla dezavantajlı konumda kalıyor. Bu da bireylerin kariyerlerini ve ekonomik durumlarını olumsuz etkiliyor.
Sağlık Hizmetlerinde Önyargı
Sağlık profesyonellerinin obeziteyi sadece kilo ile ilişkilendirmeleri, obez bireylerin gerçek sağlık ihtiyaçlarını görmezden gelmelerine yol açabiliyor. Bu önyargılar, uygun tedavi ve bakım almayı engelliyor.
Psikolojik Etkiler
Damgalama, bireylerin düşük benlik saygısı, depresyon ve kaygı gibi mental sağlık sorunları yaşamasına yol açabiliyor. Bu da, obeziteyle başa çıkmayı daha da zorlaştırıyor.
Çözüm: Sistemi Değiştirmek
Obezite ile mücadelede, bireyleri suçlamak yerine, sistemsel değişiklikler yaparak sağlıklı yaşamı destekleyen bir çevre yaratmak gerekmektedir. Bunun için yapılması gerekenler şunlardır:
• Sağlıklı Gıdaya Erişimi Artıracak Politikalar
Gıda endüstrisinin pazarlama stratejilerinin düzenlenmesi ve sağlıklı gıdaya erişimin arttırılması, herkes için daha sağlıklı bir çevre yaratılmasına katkı sağlar.
• Fiziksel Aktiviteyi Teşvik Edici Şehir Planlaması
Şehirleri, insanların fiziksel aktivite yapabilmesi için daha uygun hale getirmek gereklidir. Yaya dostu şehirler, yeşil alanlar ve güvenli mahalleler, obeziteyi engelleyen faktörler olacaktır.
• Damgalama ile Mücadele ve Farkındalık
Obez bireyler üzerindeki damgalamanın önüne geçmek, toplumsal farkındalığın artırılması ve sağlık profesyonellerinin daha bütüncül bir yaklaşım benimsemeleri büyük önem taşır.
Obeziteyi sadece bireysel bir mesele olarak görmek, bu sorunu çözmek yerine daha da büyütmektedir. Sağlıklı bireyler, ancak sağlıklı sistemlerle var olabilir. Bu yüzden, toplumsal değişim ve sistemsel yaklaşımlar önemlidir.
Özetle:
Sistemleri Değiştir, Sağlıklı Yaşamları Destekle!”. Peki neler yapabiliriz?
✅ Bireyleri değil, sistemleri değiştirmeye odaklanmalıyız.
✅ Obeziteyi bir irade sorunu olarak görmek yerine, bilimsel gerçeklere dayalı yaklaşımlar benimsemeliyiz.
✅ Herkes için sağlıklı gıdaya ve harekete erişim fırsatlarını artırmalıyız.
✅ Sağlık profesyonellerinin damgalayıcı tutumlar yerine kapsayıcı ve destekleyici olmasını sağlamalıyız.
Unutmayalım ki, sağlıklı bireyler, sağlıklı sistemler sayesinde var olabilir.
Referanslar ve İleri Okuma
World Obesity Federation. “Obesity: Global Factsheet 2025.”
WHO. “Obesity and Overweight.” 2024.
World Health Organization (WHO) – Obesity and Overweight. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight
Puhl RM, Heuer CA. (2010). “The Stigma of Obesity: A Review and Update”. Obesity. https://doi.org/10.1038/oby.2009.231
Swinburn BA, Kraak VI, Allender S, et al. (2019). “The Global Syndemic of Obesity, Undernutrition, and Climate Change: The Lancet Commission Report.” The Lancet. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(18)32822-8
Health at Every Size (HAES) Movement. https://www.sizediversityandhealth.org/content.asp?id=152
15 dakikalık ücretsiz ön görüşme ile sağlıklı ve sürdürülebilir bir yaşam için ilk adımı atın!
Randevu Oluştur
Ücretsiz ön görüşme ve hizmetlerim hakkında bilgi almak için formu doldurun. Size en kısa sürede döneceğiz.
Damla Ceyhan
Merhaba, ben Damla. Birey, toplum ve gezegen sağlığı için sürdürülebilir beslenme danışmalığı sunan bir diyetisyenim. Bireylere ve topluluklara sağlıklı ve sürdürülebilir beslenme alışkanlıkları kazanmalarında rehberlik ediyor, bireysel danışmanlık, eğitimler ve atölyeler veriyorum.
